FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali >

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 31nan

Làbɛn 4 : Nimadɔn

Dakun : Sukaro

 

 

1.    Sukaro kofɔli
- Sukaro Ye dumunifɛn timiman ye min bɛ Yèele ji la ni mɔ̀gɔw b’a Kɛ dunfɛn caman na walasa k’olu dunndala Dya : te, bàsi, dὲgɛ, sèri, mɔni ;
- Sukaro tɔgɔ Sɔ̀rɔla bamanankan na sinkali fɛ kà Bɔ arabukan na ko « sukkar » ;
-        Sukaro suguya ka ca ɲinini ye minnu dànfara Di n’u kologirinya n’u kolofɛgɛnya dàliluw ye ;
-        U kologirrinya n’u kolofɛgɛnya bɛ Fɔ ni fìnnan caya ye u sijɔgɔw ‘kɔnɔ ;
-  O la, dɔnniya bɛ sukaro minnu Weele ko kolokelensukaro, fìnnan hakɛ tɛ Tὲmɛ den 6 kan olu sijɔgɔ kelen ‘kɔnɔ ;
-        Koloflasukarow la sa, fìnnan hakɛ bɛ Caya yèn kà Se fo den 12 ma olu sijɔgɔ kelen ‘kɔnɔ ;
 
2.    Sukaro tlali kà Kɛ kuluba 2 ye
-        A bɛ mɔ̀gɔw ɲɛ na ko ‘sukaro ma Bɔ ‘sukaro la, k’a bɛɛ dànma ka kan ;
-        O ye sukaroko fàamubaliya ye ;
-  Bàri, sukaro sugu bɛ 8 Bɔ minnu tɔgɔ Flɛ nìn ye :  dilan, fùlan, nɔnɔlan, nɔ̀ɔnɔnan, dlɔ̀kasilan, fòrobasukaro, ɲɛdilan, ani nɔnɔlanbɔnna.
-        Sukaro bɛ Tla kà Kɛ kuluba flà ye : kolokelensukarow ani koloflasurakow ;
2.1           Kolokelensukaro
-        Kolokelensukarow ye sukarow bɛɛ la kolo fɛgɛnmanw ye : dilan, nɔ̀ɔnɔnan, nɔnɔlanbɔnna, ani ɲɛdilan ;
-        U ka kolokelenya bɛ Bɔ u sijɔgɔ kɔnɔsi dɔgɔya la ;  
-        Kolokelensukarow ye sukarobanatɔw ka ‘sukaro dunta ye ;
-        Fìnnan den 6 Bɛ u sijɔgɔ kelen ‘kɔnɔ fo n’a Bɔra ɲɛdilan na, o min fìnnan Ye den 5 dɔrɔn ye ;
 
2.2           Koloflasukaro
-        Koloflasukarow ye sukarow bɛɛ la ‘kolo girinw ye : fòrobasukaro, dlɔ̀kasilan, fùlan ani nɔnɔlan ;
-        U ka koloflaya bɛ Bɔ u sijɔgɔ kɔnɔsi caya la : fìnnan den 6 min Bɛ kolokelensukarow sijɔgɔ la, koloflasukarow ta y’o ɲɔgɔn flà ye (den 12) ; 
-        O Ye k’a Da kɛnɛ kan ko koloflasukaro bɛɛ ye kolokelensukaro sugu flà jὲlen ye kà ‘sukarosugu kelen Bange ;
-        Koloflasurakow dunni kɔnnen ‘kɔ sukarobanatɔw la, mɔ̀gɔ bɛɛ ka kan k’i Fàrati u dunkojuguya la bàri fàrikolo dɛsɛ ka di u baarali la ;
-        Fìnnan den 12 Bɛ u sijɔgɔ kelen-kelenna ‘kɔnɔ ;
 
3.    Sukaro sunw
-        Sukaro bɛ Bɔ mùn ni mùn na ?
-        An bɛ min Dɔn kɛnɛ kan sukaro bɔyɔrɔko la o Ye ɲiminkalaw ta ye, sukarokalaw, bèterawuw ani di nɔ̀ɔnɔw ta ye ;
-        Nkà, sukaro bɔsunko tɛ Dàn olu dɔrɔn ma ;
-        Sukaro bɛ jirilaka bɛɛ la. Ni min ta hakɛ Cayara o de ta bɛ Fɔ:
Kìsɛmafɛnw : ɲɔ̀w, kàbaw, màlow,
Kujiginfɛnw : bànanku, jàba, tìga, woso, ku
Jiridenw : dàan, zàban, lènburu, mangoro, nàmasa, ntɔngɛ, nkaba, nὲrɛ
 
4.    Sukaro bɛ Kɛ ‘fɛn wɛrɛ minnu ye
-        An bɛ sukaro Dɔn ‘dunfɛn de ye. Nkà, sukaro Ye ‘fɛn ye ‘màgo wɛrɛw bɛ Dla ni min ye ;
-        O siratigɛ la, sukaro ‘dòn Bɛ nìn ‘ko fɔta nìnnu na : sɛbɛnfura, gòloladegew, manamafɛnw, gàarijuruw, ji bàlilanw, nɔrɔlanw, poronfɛnw, dlɔ̀lakaw, alikɔli, gòlodogi, Sɔ̀rɔmu, fàrijidon, màariliji (colorant),
 
5.    Dodaɲɛw n’u kùnɲɔgɔnma fransɛkan na
dilan = glucose
dlɔ̀kasilan = maltose
dɔnniya = sciences
fàrijidonnan = liquide de réhydratation
fìnnan = carbone
fòrobasukaro = saccharose
fùlan = cellulose
gòlodogi = tannage
gòloladege = similicuir
ji bàlilan = matériel étanche
koloflasukaro = disaccharide
kolokelensukaro = monosaccharide
màariliji = colorant
nimadɔn = biologie
nɔnɔlan = lactose
nɔnɔlanbɔnna = galactose
nɔrɔlan = colle / adhésif
nɔ̀ɔnɔnan = fructose / lévulose
ɲɛdilan = xylose
poronfɛn = explosif / bombe
sijɔgɔ = molécule
sukaro = sucre / glucide
sukarobanatɔ = personne diabétique
 
Sunkofɔlan
Ballo, Issiaka, 2022, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, Edis.
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Ballo, Issiaka, 2022, Essai de dénomination des sucres. Pour une utilité socio-économique du travail terminologique, in Linguistique pour le développement, Dir Jean-Philipe Zouogbo, Paris, EAC.
Danbele, Mamadu, Sɔngomo, Sanusi, Dɔnniyakalan san 5nan - 6nan, Bamakɔ, Editions Dɔnniya.
Microsoft Encarta Collection, 2009, sucre (Substance).

Blàdon : 2024-02-26     Yɛlɛmako laban : 2024-02-26


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015