FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 15nan

Làbɛn 3 : Bàngudɔn : Tlè n’a màntonw kisa.
Dakun : Jikuruntoladankan n’a kùnkanfaamuyaw (Uranus et ses littératures scientifiques)

1.    Mànton 7 : Jikuruntoladankan (Uranus)
1.1           Jikuruntoladankan kofɔli (Présentation de Uranus)
-        Jikuruntoladankan Ye mànton 7nan ye n’i b’i Màbɔ tlè la kà T’a fɛ ;
-        Jikuruntoladankan bɛ Da jikuruntola kan kà sɔ̀rɔ kà jikuruntolanin Da a kan ;
-        Sannakolo dòn ‘bɔ Kɛra min kan shɛn fɔlɔ la Wiliyam Ɛrshɛl fɛ 1781 sàn na.
-        An ye jikuruntoladankan Kɛ a tɔgɔ ye bamanankan na bàri ale bɛ Da a ‘ɲɔgɔn wɛrɛ kan n’u flà bɛɛ bàrisogo ye ji fɔ̀lɔkɔlama ye ;
-        Fùrancɛ bamɛtrɛ miliyari 2 ni ‘kɔ ɲɔgɔn Bɛ jikuruntoladankan ni tlè ‘cɛ ;
-        Jikuruntoladankan tɔgɔlakalo yelen bɛ 27 Bɔ bì-bi in na, a fitinin n’a kùnbaba bɛɛ ;
-        A kalow la lakodɔnnenba dɔw ye: Oberɔn, Miranda, Titaniya, Ariyɛl ani Anbriyɛl
 

1.2           Jikuruntoladankan bàrisogoko (Structure de Uranus)
-        Jikuruntoladankan Ye jikurumanton flanan ye ;
-        A kòorikɔnɔ bònya Ye bam 52 000 ye a cɛcijala yɔrɔ la ;
-        Yankan na, dùgukolo ɲɔgɔn 67 bɛ Se kà Dòn jikuruntoladankan ‘kɔnɔ ;
 
2.4 Jikuruntoladankan forokofiɲɛko (Atmosphère de uranus)
-        Jikuruntoladankan forokofiɲɛ labɔlen dòn jilan na (78%), tlèlan na (12%) ;
-        Tòlifɔlɔkɔ (kàbasulan) mùrumuruninw B’a la fana kà Fàra sɛmɛnanɲaga kan;
-        Fùntenihakɛ jàteya min Bɛ jikuruntoladankan kan o bɛ Bɔ fùnteni hakɛ 197 na ka na nɛnɛ hakɛ -226 jaasilen na ‘yɔrɔ ni ‘yɔrɔ walima ‘waati ni ‘waati.
-        A ka waati cogoya la, a bɛ Fɔ ko funun-fùnunko jugumanba B’a kan minnu teliya bɛ Se bam 700 ma waati kelen ‘kɔnɔ a fàn dɔw fɛ.
-        Lamininkɔn 11 ɲɔgɔn ɲὲɛnɛnen dòn jikuruntoladankan da fɛ minnu ɲɛ nɔɔrɔ da jìginnen dòn ni jikuruntola taw ye;
-        A lamininkɔnw mànfɛn Ye jikuru ni kabakuru mìsɛnw ye.
 
1.3           Jikuruntoladankan ka bɔnnɔnako (Mouvement de Uranus)
-        Jikuruntoladankan ka tlèlamini kùntaala Ye sàn 84 ye ;
-        A ka bɔ̀lɔkanmunu-munu kùntaala Ye waati 17 ɲɔgɔn ye, o min Y’a ka tlè kelen ye ;
-        A munu-munubɔlɔ ka surun dalenya ni jɔlenya ye k’a sababu Kɛ a màdali fɛ a kὲrɛ kan kà Se fo 98 hakɛ la jὲngɛli la.


 
1.4            Dodaɲɛkura fɔlenw fàamuya dili :
1.    Cɛcijala = équateur
2.    Fìri = couche / épaisseur
3.    Forokofiɲɛ = atmosphère
4.    Fɔ̀lɔkɔ = gaz
5.    Fɔ̀lɔkɔmanton = planète gazeuse
6.    Hakɛ jaasilen = moins tel degré
7.    Jannaflɛlan = télescope / lunette astronomique
8.    Jikuru = glace
9.    Jikurumanton = planète glacée
10.  Jikuruntola = saturne
11.  Jikuruntoladankan = uranus
12.  Jilan = hydrogène
13.  Kòorikɔnɔ = diamètre
14.  Kùntaala = période/durée
15.  Lamininkɔn = anneau
16.  Mànfɛn = élément constitutif
17.  Mànton = satellite
18.  Munu-mununi = rotation
19.  Ntòlaba = Jupiter
20.  Sannafɛn = astre
21.  Sannakolo = planète
22.  Sɛmɛnanɲaga = ammoniac
23.  Tlèlan = hélium
24.  Tòlifɔlɔkɔ = méthane
 
Sunkofɔlan
Gouvernement du Canada, Uranus, https://www.asc-csa.gc.ca/fra/astronomie/systeme-solaire/uranus.asp, (Consulté le 13 09 2023)
Microsoft Encarta Collection, 2009, Uranus (astronomie).
Microsoft Encarta Junior, 2009, Uranus,
Solar system scope, Application android téléchargée de playstore, https://play.google.com/store/apps/details?id=air.com.eu.inove.sss2, 

 

Blàdon : 2023-10-10     Yɛlɛmako laban : 2023-10-14


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015