FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 18nan

Sannadɔn : Sankolo lajɛlanw (Yeko 1)

1.     Lajɛlanw sɛrɛ

  • ɲɛ
  • jannaflɛlan = lunette astronomique (réfracteur)
  • Fananlasaalan = télescope / réflecteur
  • Rajolasaalan = radiotélescope
  • Dajiginblenman fananlasaalan = télescope à infrarouge
  • Carinnigama fananlasaalan = télescope à rayon X ou gamma

2.     Лɛlalajɛli
Лɛ gànsan bɛ Kɛ kà sannafɛnw lajɛli minnu Kɛ.

3.     Mìnɛnnalajɛli
Mìnɛn dɔ bɛ Dòn ɲɛ la kà sannafɛnw lajɛli minnu Kɛ i n'a fɔ lasaalan dali i ɲɛ na kà sannakolo dɔ Flɛ kà Fɛrɛ o ma.

3.1            Kà Kɔ̀n Galile ‘ɲɛ

3.1.1    Лɛlaflɛli
Sannafɛnw lajɛli minnu tùn bɛ Kɛ ni ɲɛ gànsan ye kà Kɔ̀n Galile tlè 'ɲɛ.

3.1.2    Лɛmadasow jɔli

  • Babilɔnikaw ni Shiniwaw ka ɲɛmadaso jɔ̀lenw kɔkantaa -2 300 sàn
  • Alɛksandri ɲɛmadaso (Misìra) ɲɔgɔn ma kɛ a tlè la sàn 500 ɲɔgɔn ‘kɔnɔ (kà bɔ kɔkantaa -300 sàn na kà n’a blà ɲɛkantaa 200 sàn na)
  • Arabuw ka ɲɛmadasow jɔ̀li kèrecɛnya bangewaatiw la kà nà): Kayro (Misìra), Damas (Suriya) ani Bagadaji (Irak).
  • Лɛmadaso jɔ̀len fɔlɔ-fɔlɔnin Erɔp gun kan: Nuranbɛr (Alemaɲi) 1471 sàn na.

3.2            K’a da Mìnɛ Galile la kà Nà fo bì la

  • Galile ka jannaflɛlan dlali 1609 sàn na Itali
  • Pari ɲɛmadaso (Fransi): 1667 sàn na
  • Grinwic ɲɛmadaso (Angletɛr) : 1675 sàn na

2.3 Galili ka jannaflɛlan kɛra kà sannafɛn minnu lasaa

  • A ka ‘fɛn lasàalen fɔlɔw : kalo kànkuluw kùndama dɔnni, Ntòlaba tɔgɔlakalow la bèlebele 4 fɔlɔw yeli, Sìgidoolo ka sawurayɛlɛma, tlè ka fùntenipoyi an’o munu-mununi.
  • A labɛnnanw / labɛndaliluw: gongoli (dùgalen), burukolo, ɲɛdayɔrɔ
  • A ka ɲinifɛn : carinni dɔ bosoli kà Bɔ yeelen walima mànkan na

4.     Dodaɲɛ kura fɔlenw kùnɲɔgɔnw dili fransɛkan na

alfa (càrinni alfa) = alpha / rayonnement alpha
alfaden = particule alpha
beta = beta
betaden = particule beta
bosoli = analyse
burukolo = tube
carinni = rayonnement
dajiginblenman = infrarouge
dajiginmankan = infrason
dànsagojòlibaga = ultraviolet
dànsagomankan = ultrason
gama = rayon gamma
gamaden = particule gamma
gongoli = lentille
jannaflɛlan = lunette astronomique / réfracteur
jòlibaga = violet
kɔkantaa = moins telle année (avant j.c)
kùndama = hauteur / taille
ɲɛdayɔrɔ = oculaire
ɲɛkantaa = plus telle année (après j.c)
ɲɛmadaso = observatoire
sankolo = ciel
sannadɔn = astronomie
yeelenjuru = rayon lumineux, spectre lumineux

Sunkofɔlan
Microsoft Encarta Collection, 2009, Galilée (savant).
Microsoft Encarta Junior, 2009, Galilée.

Blàdon : 2023-11-28     Yɛlɛmako laban : 2023-11-28


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015