FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 14nan

Làbɛn 3nan : Bàngudɔn : Tlè n’a màntonw kisa.
Dakun : Jikuruntola n’a kùnkanfaamuyaw (Saturne et ses littératures scientifiques)
1.    Mànton 6nan : Jikuruntola (Saturne)
1.1           Jikuruntola kofɔli (Présentation de Saturne)
-        Jikuruntola Ye mànton 6nan ye n’i b’i Màbɔ tlè la kà T’a fɛ ;
-        Jikuruntola bɛ Da ntòlaba kan kà sɔ̀rɔ kà jikuruntoladankan Da a kan ;
-        Tlè mànton bɛɛ la, ale Ye flanan ye a yankan bònya fɛ ntòlaba bɔlen ‘kɔ yèn ;
-        A kòorikɔnɔ bònya Ye bam 120 534 ye a cɛcijala yɔrɔ la ;
-        Dùgukolo ɲɔgɔn 1 000 bɛ Se kà Dòn jikuruntola ‘kɔnɔ ;
-        Jikuruntola ɲɔgɔn tɛ tlè màntonw na ɲɛlaye la k’a sababu Kɛ a lamininkɔ̀nw ye ;
-        An ye jikuruntola D’a la k’a sababu Kɛ a bàrisogo kɛli ye ni ji fɔ̀lɔkɔlama ye ;
-        Sannakolo dòn min yeko fɔlɔ Kɛra Galile fɛ 1610 sàn na ni jannaflɛlan ye.
-        Jikuruntola tɔgɔlakalow yelen bɛ 150 Bɔ bì-bi in na, a fitinin Fàr’a kùnbaba kan ;
-        A kalow la bèlebele minnu ka sùrun a la olu dɔw ye : Anselad, Tetis, Reya ani Titan ; 
-        Jikuruntola ka kalow Kɛra ‘sababu ye k’a lamininkɔnw Dὲndɛn a da fɛ;


 
1.2           Jikuruntola n’a laminisannafɛnw cɛ jànya (Distance aux astres voisins)
-        Fùrancɛ bamɛtrɛ miliyari 1,43 ɲɔgɔn Bɛ jikuruntola ni tlè ‘cɛ ;
-        Fùrancɛ bam miliyɔn 222 ɲɔ̀gɔn B’a ni ntòlaba ‘cɛ a kɔ fɛ ;
-        Fùrancɛ bam miliyari 1,45 B’a ni jikuruntoladankan ‘cɛ a ɲɛ fɛ ;
 
1.3           Jikuruntola bàrisogoko (Structure de saturne)
-        Jikuruntola Ye jikurumanton dɔ ye, kà Danbɔ bɔ̀gɔkurumanton ni fɔ̀lɔkɔmanton ma ;
-        Jikuruntola forokofiɲɛ mànfɛnw ye jilan ye (80%), tlèlan (10%) ;
-        Tòlifɔlɔkɔ (kàbasulan) ni sɛmɛnanɲaga (ammoniac) mùrumuruninw B’a la fana ;
-        Jilan bɛ To sawurayɛlɛma na jikuruntola ‘kɔnɔ a jilama n’a fɔ̀lɔkɔlama ‘cɛ ;
-        Jilan jilama B’a fìri min ‘kɔnɔ, o yɔrɔ fùntenihakɛ bɛ Yὲlɛn kà Se fo 12 000 hahɛ ma ;
-        A forokofiɲɛ kùnnana na, nɛnɛ bɛ Jìgin kà Se fo hakɛ jaasilen -139 ma ;
-        Lamininkɔn wolonfla Bɛ jikuruntola la minnu B’a ɲɛlaye cὲɲa sababu la ;
-        A lamininkɔnw mànfɛn Ye jikuru ni kabakuru mìsɛnw ye.
 
1.4           Jikuruntola ka bɔnnɔnako (Mouvement de Saturne)
-        Jikuruntola ka tlèlamini kùntaala Ye sàn 29 ye, o min y’a ka sàn kelen ye ;
-        A ka bɔ̀lɔkanmunu-munu kùntaala Ye waati 10 ɲɔgɔn ye, o min Y’a ka tlè kelen ye ;

1.5            Dodaɲɛkura fɔlenw kùnɲɔgɔnw dili fransɛkan na:
1.    Cɛcijala = équateur
2.    Fìri = couche / épaisseur
3.    Forokofiɲɛ = atmosphère
4.    Fɔ̀lɔkɔ = gaz
5.    Fɔ̀lɔkɔmanton = planète gazeuse
6.    Hakɛ jaasilen = moins tel degré
7.    Jannaflɛlan = télescope / lunette astronomique
8.    Jikuru = glace
9.    Jikurumanton = planète gazeuse
10.  Jikuruntola = saturne
11.  Jikuruntoladankan = uranus
12.  Jilan = hydrogène
13.  Kòorikɔnɔ = diamètre
14.  Kùntaala = période/durée
15. Lamininkɔn = anneau
16.  Mànfɛn = élément constitutif
17.  Mànton = satellite
18.  Munu-mununi = rotation
19.  Ntolaba = Jupiter
20.  Sannafɛn = astre
21. Sannakolo = planète
22. Sɛmɛnanɲaga = ammoniac
23.  Tlèlan = hélium
24.  Tòlifɔlɔkɔ = méthane
 
Sunkofɔlan
Microsoft Encarta Collection, 2009, saturne (astronomie).
Microsoft Encarta Junior, 2009, saturne,
Solar system scope, Application android téléchargée de playstore, https://play.google.com/store/apps/details?id=air.com.eu.inove.sss2,

 

Blàdon : 2023-10-10     Yɛlɛmako laban : 2023-10-14


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015