FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali >

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 32nan

Làbɛn 4 : Nimadɔn

Dakun : Sùmanbayɛlɛma fòorili

1. Barikalabaara
- Barikalabaara ye ɲimini, gòroli, lamagali ani cɔnkɔli ye minnu bɛ Da sùman kan sùmantaasira ‘kɔnɔ kà Taa ;
- Barikalabaara kɛko fɔlɔ bɛ Bòli sùman kan da ‘kɔnɔ ;
- Лinw ni nὲn bɛ ɲimini ni lamagali min Bòli sùman kan o Ye barikalabaara fàn fɔlɔ ye kà sùman Mìsɛnya walasa a ka Se kà Jìgin nkɔ̀ɔnɔ fɛ ;
- Barikalabaara kɛko flanan bɛ Bòli sùman kan n’a Sera fùru ‘kɔnɔ ;
- Fùru bɛ sùman Cɔnkɔ k’a Mìsɛnya kà Sàgo a nàcogo kan kà Bɔ da ‘kɔnɔ ;
- Fùru bɛ barikalabaara min Bòli sùman kan o bɛ Mɛn ‘sèn na (waati 3 kà Se 5 ma) walasa sùman bɛ Kɛ ‘ji celecala ye min bɛ Weele ko fùrudɛgɛ ;
- Barikalabaara bɛ Dàn fùru ta ma fùrudɛgɛ jìginnen ‘kɔ kà Taa nùgu ‘kɔnɔ ;
 
2. Basilabaara
- Basilabaara ye jikunan minnu bɛ Seri-seri sùman kan fàriminɛn dɔw fɛ bayɛlɛmani ‘sèn fɛ kà Taa : daji, samanɛnɛji, fiyeji ;
- Namajiw serili dumuni kan bɛ Weele ko yὲrɛmabaaraw ;
- Daji bɛ Bɔ kà Kɛ dumuni kan a yὲrɛ ma kà dumuni ɲigin k’a kolo fàga k’a nɔɔnini nɔ̀gɔya da ‘kɔnɔ. Ale bɛ dumuni tìgɛ k’a Kɛ ji celecala fɔlɔ ye ;
- Samanɛnɛji bɛ Seri kà bɔ samanὲnɛ ‘kɔnɔ kà Kɛ fùrudɛgɛ kan sukaro kologirinw tìgɛli fana ‘kan ma ;
- Fiyeji bɛ Bɔ fiyebara la kà kɛ fùrudɛgɛ kan walasa ka tulumafɛnw tìgɛ k’u fɛngaya.
- Basilabaaraw bɛ dumuni bùrali tɔ̀ Kùncɛ ;
 
3. Barikalabaara ni basilabaara bannen ‘kɔ, mùn bɛ Kɛ ?
- Cɔnkɔliw ni namajibɔ tὲmɛnen ‘kɔ, balolanmin ni fàrilahinɛ de bɛ da Mìnɛ ; 
- O waleyaw bɛ Tὲmɛ nùgumisɛn ‘kɔnɔ ;
- Dumuni tìgɛlen kà Kɛ ‘ji celecala ye o bɛ Weele ko nùgudɛgɛ ;
- Kà dumuni To nùgudɛgɛ sawura la, a fɛgɛnya b’a To balolanw bɛ Se kà Tὲmɛ kà Dòn nùgumisɛn ‘wo mìsɛnninw fɛ kà jòlisira Lasɔ̀rɔ ;
- O la, balolanw tὲmɛni kà jòli Lasɔ̀rɔ o waleya bɛ Weele ko balolanmin ;
- Ni balolanw y’u yὲrɛ Sɔ̀rɔ jòli ‘kɔnɔ kàban, jòli wòyoli b’a To fàrikolo tùfa bɛɛ b’i ta Sɔ̀rɔ a la ;
- Tùfaw mana balolanw Sɔ̀rɔ, u bɛ fàrikolo màgolakow Kɛ n’u ye : fàrikolo bònyali, a jànyali, a tàngali, a tlɔli, … ;
- Balolanw tàli tùfaw fɛ kà baara Kɛ n’u ye, o waleya bɛ Weele ko fàrilahinɛ.
 
4. Sùmanbayɛlɛma nɔ̀fɛbanaw
- Bàna minnu yeli ka telin sùmanbayɛlɛma nɔ̀ fɛ o caman bɛ Fɔ ni a jùrulaminɛnw ye : fùrudimi, samanɛnɛjidɛsɛ, biɲɛdimi ;
- Nìn bɛɛ la, dumunincɔku Ye ‘làhala ye min bɛ mɔ̀gɔ Sɔ̀rɔ n’a ye dumuni Kɛ k’a Dànmatɛmɛ. O bɛ Bange ɲugunniba la fo kà Se fɔɔnɔ yὲrɛ ma ;
 
5. Dodaɲɛw sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na
balolan         = nutriment
balolanmin   = absorption intestinale
cɔnkɔ            = brasser
dumunincɔku = crise de foie
fàrilahinɛ      = assimilation
fùrudɛgɛ       = chyme
jikunan         = hormone, sécrétion endocrinienne
namaji          = sécrétion endocrinienne
nùgudɛgɛ      = chyle
sùmanbayɛlɛma = digestion
tùfa = cellule
 
Sunkofɔlan
Ballo, Issiaka, 2022, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, Edis.
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Danbele, Mamadu, Sɔngomo, Sanusi, Dɔnniyakalan san 5nan - 6nan, Bamakɔ, Editions Dɔnniya.
Microsoft Encarta Junior, 2009, l’appareil digestif et la digestion.
Microsoft Encarta Collection, 2009, Digestion.
ORTM, Niangara n° 27, Mamadu F Dukure, série d’émission télévisées.

Blàdon : 2024-04-28     Yɛlɛmako laban : 2024-04-28


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015