FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali >

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 30nan

Làbɛn 4 : Nimadɔn

Dakun : Sùmanbayɛlɛma (La digestion)

 

 

1.    Sùmanbayɛlɛma kofɔli
-   Baara min bɛ bòli dumunifɛn kan k’a da Mìnɛ a ɲimini na da ‘kɔnɔ fo kà nà a Laban a ɲaga bɔli ma banakɔtaa fɛ ;
-        Bayɛlɛmani ‘sèn fɛ, dumuni bɛ Bɔ kùnbaya la kà Mìsɛnya kɔnɔbara ‘yɔrɔ ni yɔrɔ kà Taa ;
-        Dumuni mana mìsɛnya kà Se hakɛ dɔ la bayɛlɛmani ‘sèn fɛ, fàrikolo b’i ka tàta Susu kà Bɔ a la kà sɔ̀rɔ k’a tɔ̀ Kɛ ɲaga ye kà Bɔ ɲàmannataa fɛ.
 
2.    Sùmanbayɛlɛma bɛ Kɛ fàrikolo mìnɛn minnu fɛ
-        ‘Bakuurubaya la, sùmanbayɛlɛma bɛ Kɛ mìnɛn minnu fɛ fàrikolo la olu bɛ Weele ko sùmanbayɛlɛma mìnɛn ;
-        Sùmanbayɛlɛma mìnɛn bɛ Fɔ kà Kɛ dànsigiyɔrɔ flà ye : sùmantaasira ani bayɛlɛmani dὲmɛnanw ;
2.1           Sùmantaasira
-        Sùmantaasira bɛ da Mìnɛ dakɔnɔna na kà Jìgin nkɔ̀ɔnɔ fɛ kà Tὲmɛ fùru fɛ fo kà Nà Fòori banakɔtaa bɔda la ;
-        Sùmantɛmɛsira ɲὲci ye sùman latɛmɛni ye barikalabaara ani basilabaara ka Bòli a kan a mìnɛnw n’a jùrulaminɛnw fɛ walasa fàrikolo ka dumuni nàfa Bɔ a la sàni a k’a ɲàga Labɔ ɲàmannataa fɛ ;
-        ‘Kɛrɛnkɛrɛnnenya la, sùman bɛ tὲmɛ yɔrɔ ninnu fɛ sùmantɛmɛsira ‘kɔnɔ :
Da : ɲinw ni nὲn Bɛ min ‘kɔnɔ dumuni ɲimini ‘kan ma ;
Kanwodatugu : dawo bɛ ban yɔrɔ min na kà nkɔ̀ɔnɔ da Mìnɛ kà Jìgin ;
Nkɔ̀ɔnɔ : jùru Dòn min jànya bɛ Se kὲmɛnan 25 ma kà Bɔ kanwodatugu yɔrɔ la kà nà fùru la ;
Fùru : ale dufalama Dòn min kɔnɔ bònya bɛ kὲmɛnan 8 Bɔ baliku la. A bɛ Se mɔsɔnkafoni na a yὲrɛ ma ;
Nùgumisɛn : ale jùrulama Dòn min kɔ̀ɲɔ-kɔɲɔnen Dòn ɲɔgɔn kan kɔnɔbara ‘kɔnɔ. A jànya bɛ mɛtɛrɛ 5 Bɔ k’a kɔnɔ bònya Kɛ kὲmɛnan 3 ye ;
Nùguba : A jùrulama Dòn min jànya tɛ Tὲmɛ mɛtɛrɛ 1 ni tla kan. A kɔnɔ bònya kɔ̀ni Bɛ nùgumisɛn ta ‘ɲɛ (kὲmɛnan 3 kà Se 8 hakɛ ma). A bànamininen Dòn nùgumisɛn ‘kùn na k’a tɔ̀ Jìgin o kὲrɛ flà fɛ. Ale ‘sèn tɛ bayɛlɛmani na nkà dumuni ɲàga minnu bɛ n’a ‘kɔnɔ balolanw taalen ‘kɔ, a b’olu ji Susu kà Bɔ olu la. O Лàga nkìsinnen bɛ Jìgin nfɔsɔn ‘kɔnɔ o la.
Nfɔsɔn : Nùguba tɔ̀ bɛ Yὲlɛma kà Kɛ nfɔsɔn ye. Sùmantɛmɛsira bɛ Kùncɛ nfɔsɔn na. Ni balolanw Sɛnsɛnna kà Bɔ nùgudɛgɛ la, dumuni tɔ̀ ɲàgalama bɛ Tὲmɛ nùguba fɛ kà Nà Jìgin nfɔsɔn na. Лàga in bɛ Bɔ banakɔtaa ye bòbarada fɛ.
 
2.2           Bayɛlɛmani dὲmɛnanw
-        Bayɛlɛmani dὲmɛnanw ye fàriminɛn dɔw ye minnu sìrilen Dòn sùmantɛmɛsira la ;
-        U ɲὲci Ye basijiw bɔli ye k’olu kolonso sùman na bayɛlɛmani ‘sèn fɛ ;
-        Basijiw suguya ye 3 Ye : daji, samanɛnɛji, ani fiyeji ;
Daji : ale bɛ Bɔ dajibaraw fɛ da ‘kɔnɔ kà dumuni tɔ̀ Màgaya ;
Samanɛnɛji : ale bɛ Bɔ samanɛnɛ fɛ kà Kɛ sùman kan walasa kà suman sukarow Bɔ kologirinya la k’u Kɛ ‘kolo fɛgɛnmanw ye bayɛlɛmani ‘sèn fɛ;
Fiye : ale bɛ ‘ji kunaman dɔ Bɔ kà Лaami sùman cɔnkɔlen na k’a tuluw n’a sɛmɛnanw Cì kà Bɔ kologirinya la kà Kɛ ‘kolo fɛgɛnmanw ye.
 
3.    Dodaɲɛw sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na
balolan       = nutriment
banakɔtaa   = excrément, selle
barikalabaara = travail physique
basiji          = produit chimique
basilabaara = travail chimique
bayɛlɛmani dὲmɛnan = organe annexe de la digestion
dajibara      = glande salivaire
fàriminɛn    = organe
fiye            = vésicule biliaire
fiyeji          = bile
jùrulaminɛn = organe annexe
kanwodatugu = pharynx
kὲmɛnan     = centimètre
mɔsɔnkafoni = contraction
nfɔsɔn        = rectum
nùgudɛgɛ    = chyle
samanɛnɛ   = pancréas
samanɛnɛji = sécrétion pancréatique, insuline
sɛmɛnan     = protéine
susu           = absorber
sùmanbayɛlɛma      = digestion
sùmanbayɛlɛma mìnɛn = appareil digestif
 
Sunkofɔlan
Ballo, Issiaka, 2022, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, Edis.
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Danbele, Mamadu, Sɔngomo, Sanusi, Dɔnniyakalan san 5nan - 6nan, Bamakɔ, Editions Dɔnniya.
Microsoft Encarta Junior, 2009, la biologie.
Microsoft Encarta Collection, 2009, Digestion.
ORTM, Niangara n° 27, Mamadu F Dukure, série d’émission télévisées.

Blàdon : 2024-02-26     Yɛlɛmako laban : 2024-02-26


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015