FÀKAN

Lakosɛbɛn >

Isiyaka BAALO - ncidori@yahoo.fr // ncidɔri (bataki kan) 

Kandenw sawurayɛlɛma: fàlenni

Fàlenni Ye wale ye min ye kanden dɔ kεli ye ka kanden wεrε sìgiyɔrɔ Minε a la daɲε kelen ‘kɔnɔ. A waleya in ye kanbolomaw fɔcogo dɔ ye ɲɔgɔn ‘kɔ. A mànkanfalen in tε danfara Don daɲε kɔrɔ la. A bε Kε ‘kanmakunda (dafalenw) ani ‘kanntankunda (dafataw).

An b’a Dɔn ko daɲε “a” -ma  ye mànkan fɔlɔ ye min bε Fàlen a “ε” -ma la kɔ fε k’a sababu Kε mànkanfalen daliluw b’a Jira ko daɲε Fɔlɔ ka di “a” la ni “ε” ye bari daɲε caman Bε misaliw la (Sali, diina) minnu nacogo fɔlɔ dɔnnen dòn ni “a” ye. O b’a Sεmεntiya k’o daɲε kelen “ε” ma ye fàlenni nɔ ye.

1.Kanmakunda

Ni kanma mànkan Fàlenna kanma sugu wεrε mànkan na daɲε ‘kɔnɔ.

Misali: nin mànkan ninnu bε To ka Fàlen ɲɔgɔn na kà Caya daɲεw ‘kɔnɔ: “a” ni “ε”, “e” ni “i”,   “o” ni “ɔ”

  1. “a” ni “ε” fàlenni ɲɔgɔn na

Jujɔn

Fàlenni  ‘kɔ

1

Лa

ɲε

2

Лina

ɲinε

3

Tiga

Tigε

4

Лani

ɲεni

5

Mina

Minε

6

Minan

Minεn

7

Fana

Fεnε

8

Jigina  

Jiginε

9

Diina

Diinε

 

Sali

Seli

 

  1.  “e” ni “i”

jujɔn

Fàlenni ‘kɔ

1

waleya

Waliya

2

Balema

Balima

3

Kale

Kali

4

Лange

Лangi

 

3. “o” ni “ɔ”:

 

jujɔn

Fàlenni ‘kɔ

1

soli

sɔli

2

Fo

3

Nkomi

nkɔmi

3

Mori

mɔri

4

Ntori

ntɔri

                       

2. Kanntankunda

Ni kanntan mànkan Fàlenna kanntan suguya wεrε mànkan na daɲε kelen ‘kɔnɔ.

Misali: nin kanntan ninnu bε To kà Fàlen ɲɔgɔn na: “l” ni “r”, “d” ni “j”, “d” ni “l”, “j” ni “y”,  “k” ni “g”, “t” ni “k”, “b” ni “g".

  1. “l” ni “r”:

Jujɔn

Fàlenni ‘kɔ

1

Belenkε

berenkε

2

Kulusi

Kurusi

3

Kili

Kiri

4

Kulu

Kuru

5

Jula

Jura

6

Lɔbεn

rɔbεn

7

Lɔminε

rɔminε

  1. “d” ni “l”:

Falenni kɔ

jujɔn

1

dɔgɔ

lɔgɔ

2

Dɔgɔma

lɔgɔma

3

Du

lu

4

Da

la

5

Di

li

 

  1. “d” ni “j”:

jujɔn

Falenni kɔ

1

dufa

jufa

2

Di

Ji

3

Sεlεdo

Sεlεjo

4

Dwaa

Jwaa

6

do

Jo

7

Dun

Jun

8

 

4.     “j” ni “y”:

Jujɔn

Fàlenni ‘kɔ

1

jiran

yiran

2

Jiri

yiri

3

Jira

yira

3

Lajε

layε

4

Jɔlɔkɔ

yɔlɔkɔ

 

5.     “k” ni “g”:

jujɔn

Falenni kɔ

1

mako

mago

2

Sako

Sago

3

Maka

Maga

4

Mɔkɔ

mɔgɔ

5

Dɔkɔ

dɔgɔ

6

Duku

Dugu

 

  1. “b” ni “g”:

jujɔn

Falenni kɔ

1

2

Bɔɔrɔ

gɔɔrɔ

3 bo go

                                   

Laɲini

Nin b’a Jira ɲininikεla la ko kan Bɔra fàn dɔ fε ka Taa fan wεrε fε. O yɔrɔ b’a To an bε Se k’a Fɔ yan ko kanbolo-fara caman bε bamanankan na olu tun bε na Sinsin sɔɔnin k’u damakan fari Da ni sεbεnni nako tun tε. Fàlenni minnu Dònna fɔcogo jujɔn ni fɔcogo fεn o fεn ‘cε, olu ye kanbolo-faraw ye. O fεn o fεn Bε yen, o kanbolo-fara fɔbaaw ka sìgi kɔrɔya bε Dɔn n’i y’o Sanga kanbolo-fara wεrε  ta ma. I bε Se kà sìgidaw buruju Gosi ni kan dalilu ye. O dalilu kosɔ̀n, an b’a Bisigi ko :

  • Sìgida min mɔgɔw b’a Fɔ hali bi ko « toɲa » o sigi ka kɔrɔ ni « tuɲa » fɔbaaw ye, « tuɲa » fana ta ka kɔrɔ ni « tiɲε » fɔbaaw ye, o « tiɲε » fɔyɔrɔ mɔgɔw ka sigi fana ka kɔrɔ ni « cyεn » fɔyɔrɔw ta ye.
  • Sìgida min mɔgɔw b’a Fɔ hali bi ko « dɔgɔ » o ka kɔrɔ ni min b’a Fɔ ko « dɔɔ » ye, o « dɔɔ » fɔyɔrɔ mɔgɔw ka kɔrɔ ni « dwaa » fɔbaaw ye, o « dwaa » fana fɔyɔrɔ mɔgɔw ka kɔrɔ ni « jwaa » fɔyɔrɔ mɔgɔw ye sìgi la.

 

Nin dalilu fana bε Se ka ɲininikεla Blà k’a Dɔn ko nin sìgida masina mɔgɔw Bɔra yan fε, bari  ka Da u kuma cogo kan: ni wasolonka bε Kuma i ɲε na i bε Sɔmi dɔɔnin ko maninkakan kasa b’a ka kuma fε ka sago bamanankan kan k’a sɔrɔ dànfara fana b’a ni hali o maninkakan in ‘cε.

Nin fasiri in ye baara dɔ ɲεtigεtɔ ye an fε bamanankan kan min tɔgɔ bε na Kε « bamanankan Bɔra min, a bε min, a b’a la ka Taa min ? »

Kàlanfεnw

Gafew

Bayel ʃarl, Cours pratique de bambara, Bamakɔ, Editions donniya, 2005

Bayel ʃarl, Dictionnaire bambara-français, Bamakɔ, Editions donniya, 2007

Dnafla, Bamanankan sariyasun, Bamakɔ, Dnafla, 1997

Dnafla, Lexique bambara-français, Bamakɔ, Dnafla, 1980

Dukure Mamadu, Baalo Isiyaka, Daɲεgafe Wagadu, Bamakɔ, Makdas, 2008

Dukure Mamadu, Hakilijakabɔ bamanankan sεbεncogo kan, Bamakɔ, MAKDAS, 2006

Dukure Mamadu, Sεbεnko bεrε, Bamakɔ, Makdas sεbεnca, 2009

Jumɛstr Zerar, Dictionnaire bambara-français, Paris, Karthala, 2011

Jumɛstr Zerar, grammaire fondamentale du bambara, Pari, Karthala, 2003

Jumɛstr Zerar, le bambara du Mali : essais de description linguistique, Pari III, 1987, thèse de doctorat

Fay Suleymann, problématique de la terminologie en langues nationales in réalités africaines et langues française n°20,  CLAD, FLSH, Dakar, 1985, pp. 11-46

Godɛn Franswa, Gɛspɛn Lwis, Initiation à la lexicologie française : de la néologie aux dictionnaires, Bruksɛl, Editions Duculot, 2000

Kanute Amidu ani alii, Bamanankan sariyasun, Bamakɔ, Balikukalan baarada

Kɔnɛ Kasim G, Bamanankan daɲεgafe, Masacusɛts, Mother Tongue Editions, 1995

Lɛhmann Aliz, Martɛn-Bɛrtɛ Franswaz, Introduction à la lexicologie : sémantique et morphologie, Pari, Armand Colin, 2008

Susɔkɔ Mariyan Madi, Wagadu fo Sudan, Bamakɔ, Jamana, 1988

Nfidrinn Nfalantɛn, Mandén-Ankile Daɲεgafe, St Petɛrsbur, Dimitry Bulanin Publishing House, 1999

Fogo dlonsiraw
http://www.bambara.org/lexique/lexicon/main.htm, 2018 01 01
http://cormand.huma-num.fr/notation.html, 2018 01 07
https://www.fakan.ml/Bamaboso1.html, 2018 01 05
http://bataki.fakan.ml/, 2018 01 03 
http://journals.openedition.org/mandenkan/318, 2018 01 07

Blàdon : 2018-01-08     Yɛlɛmako laban : 2018-03-29


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015