FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali >

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 33nan

Làbɛn 4 : Nimadɔn

Dakun : Sukaro suguyaw tɛrɛmɛni

1. Sukaro suguyaw kofɔli
- Sukaro dunta kelen in de ko Dòn. A sugu bɛ 8 Bɔ minnu tɔgɔ Flɛ nìn ye :  dilan, fùlan, nɔnɔlan, nɔ̀ɔnɔnan, dlɔ̀kasilan, fòrobasukaro, ɲɛdilan, ani nɔnɔlanbɔnna ;
- O suguya seegin kelen-kelen ka kisa bɛ cogo di ?
- U Bɛ kuluba flà ‘kɔnɔ : kolokelensukarow ka kulu ani koloflasurakow ta ;
- Kolo min ko dòn, o tɛ Ye ɲɛ gànsan na f’i ka lasaalan dɔ Da a ɲɛ la k’a Lasaa ;
 
1.1 Kolokelensukaro
- Kolokelensukarow ka kolokelenya bɛ Bɔ u sijɔgɔ kɔnɔsi dɔgɔya la ;  
- Fìnnan den 6 Bɛ u sijɔgɔ kelen ‘kɔnɔ fo n’a Bɔra ɲɛdilan na, o min fìnnan Ye den 5 dɔrɔn ye ;
- Kolokelensukarow ye naani de ye minnu tɛrɛmɛkan Flɛ (Ballo 2022b) :
dilan (F6J12N6) /di.lan/ timiya sukarolama min sɔ̀rɔyɔrɔ fànba ye di nɔ̀ɔnɔ ye, n’a ɲagaminen bɛ Sɔ̀rɔ ɲagamisukaro caman na minnu dɔ ye mugu ye ¤ glucose (C6H12O6).
 
nɔnɔlanbɔnna (F6J12N6) /nɔnɔ.lan + bɔ.n.na/ timiya sukarolama min bɛ Sɔ̀rɔ nɔnɔlan kɔnɔ n’a ni dilan flà jὲlen de bɛ nɔnɔlan Di, o min ye koloflasukaro dɔ ye ¤ galactose (C6H12O6).
 
nɔ̀ɔnɔnan (F6J12N6) /nɔ̀ɔnɔ.nan/ timiya surakarolama min bɛ Sɛnsɛn ka Bɔ jiridenw nɔ̀ɔnɔ na i ko npèku walima ntège nɔ̀ɔnɔ ¤ fructose (C6H12O6).
 
ɲɛdilan (F5J10N5) /ɲɛ + di.lan/ timiya sukarolama min bɛ Bɔ jiri kolo la n’a ni dilan bɛ Jὲ ka Kɛ sukaro kologirin dɔ ye ko fùlan ¤ xylose (C5H10O5).
 
1.2 Koloflasukaro
- Koloflasukarow ka koloflaya bɛ Bɔ u sijɔgɔ kɔnɔsi caya la : fìnnan den 6 min Bɛ kolokelensukarow sijɔgɔ la, koloflasukarow ta y’o la 12 ye) ; 
- Fìnnan den 12 Bɛ u sijɔgɔ kelen-kelenna ‘kɔnɔ ;
- Koloflasukarow naani tɛrɛmɛkan Flɛ (Ballo 2022b) :
fòrobasukaro (F12J22N11) /fòro.ba + sukaro/ sukaro min timiya ka bòn ni sukaro tɔ̀ caman ta ye, n’a ka jɛ ani ni sukaro dunta fànba Dòn, f’a bɛ Sɛnsɛn kà Bɔ sukarokala ni bètarawu la ani n’a bɛ Labὲn ni dilan ni nɔ̀ɔnɔnan ye ¤ saccharose (C12H22O11).
 
dlɔ̀kasilan (F12J22N11) /dlɔ̀ + kasi.lansukaro min bɛ Sɛnsɛn ka Bɔ sùmankisɛw mugu la fo sùmankisɛw (kàbakisɛ, ɲɔ̀kisɛ…) falennen walima u falenbali bɛ Kɛ dlɔ̀ la o kumuni ‘kan ma n’a sukaro ye ¤ maltose (C12H22O11).
 
fùlan (F12J22N11) /fù.lan/ timiya sukarolama min bɛ Sɛnsɛn kà Bɔ jiriw kolo fù la ni sukaro kologirin dɔ Dòn ¤ cellulose (C12H22O11).
 
nɔnɔlan (F12J22N11) /nɔnɔ.lan/ timiya sukarolama min bɛ Sɛnsɛn kà Bɔ nɔnɔ na ni koloflasukaro dɔ Dòn bàri a bɛ Cì kà sukaro ‘kolo kelen sugu flà Bɔ a ‘kɔnɔ, olu minnu ye dilan ni nɔnɔlanbɔnna ye ¤ lactose (C12H22O11).
 
2. Dodaɲɛ sɔ̀rɔlenw blàli fransɛkan na
dilan = glucose
dlɔ̀kasilan = maltose
fìnnan = carbone
fòrobasukaro = saccharose
fùlan = cellulose
nimadɔn = biologie
nɔnɔlan = lactose
nɔnɔlanbɔnna = galactose
nɔ̀ɔnɔnan = fructose / lévulose
ɲɛdilan = xylose
sijɔgɔ = molécule
sukaro = sucre / glucide
sukarobanatɔ = personne diabétique
 
Sunkofɔlan
Ballo, Issiaka, 2022a, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine, Bamako, Edis.
Ballo, Issiaka, 2019, Enrichissement lexical du bamanankan :  les appariements bamanan des dénominations françaises des concepts de la biologie humaine (Thèse de doctorat, ULSHB - IPU).
Ballo, Issiaka, 2022b, Essai de dénomination des sucres. Pour une utilité socio-économique du travail terminologique, in Linguistique pour le développement, Dir Jean-Philipe Zouogbo, Paris, EAC.
Microsoft Encarta Collection, 2009, sucre (Substance).

Blàdon : 2024-04-28     Yɛlɛmako laban : 2024-04-28


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015