FÀKAN

Dɔnniya fòrobayali

Dɔnniya fòrobayali jὲmukan tàko 13nan

Làbɛn 3 : Bàngudɔn : Tlè n’a màntonw kisa.
Dakun : Ntòlaba n’a kùnkanfaamuyaw (jupiter et ses littératures scientifiques)


1.    ‘Sègin kɛli mànton yelenw tɛrɛmɛni kan fo kà Se ntòlaba ma
2.    Mànton 5 : Ntòlaba (Jupiter)
2.1           Ntòlaba kofɔli (Présentation de jupiter)
-        Ntòlaba Ye mànton 5nan ye n’i b’i Màbɔ tlè la kà T’a fɛ ;
-        Ntòlaba bɛ Da dùgukoloblen kan kà sɔ̀rɔ kà jikuruntola Da a kan ;
-        Tlè mànton 9 bɛɛ la dànkelen Dòn a yankan bònya la ;
-        A kòorikɔnɔ bònya Ye bam 142 984 ye a cɛcijala yɔrɔ la ;
-        Dùgukolo ɲɔgɔn 1 300 bɛ Se kà Dòn ntòlaba ‘kɔnɔ ;
-        A yankan bònya fɛ, ɲininikɛla dɔw y’a Da a la ko ‘tlè jaasilen/hàlakilen ;
-        Ntòlaba Kɛr’a tɔgɔ ye k’a sababu Kɛ a yankan bònya n’a sɔsɔcogo ye fɔ̀lɔkɔ la ;
-        Sannakolo dòn min Bangera nìn y’a sàn miliyari 5 ye.


 
2.2           Ntòlaba n’a laminisannafɛnw cɛ jànya (Distance par rapport aux astres voisins)
-        Fùrancɛ bamɛtrɛ miliyɔn 778 ɲɔgɔn Bɛ ntòlaba ni tlè ‘cɛ ;
-        Fùrancɛ bam miliyɔn 550 b’a ni dùgukoloblen ‘cɛ a kɔ fɛ ;
-        Fùrancɛ bam miliyɔn 222 ɲɔ̀gɔn b’a ni jikuruntola ‘cɛ a ɲɛ fɛ ;
 
2.3           Ntòlaba bàrisogoko (Structure de jupiter)
-        Fɔ̀lɔkɔmanton dòn, o min bɛ Dànfara kà Bɔ bɔ̀gɔkurumanton ni jikurumanton ma ;
-        Ntòlaba fɔ̀lɔkɔ mànfɛnw ye jilan ye (87%), tlèlan (13%) ;
-        Tòlifɔlɔkɔ (kàbasulan) ni sɛmɛnanɲaga (ammoniac) mùrumuruninw B’a la fana ;
-        Jilan bɛ To sawurayɛlɛma na ntòlaba ‘kɔnɔ a jilama n’a fɔ̀lɔkɔlama ‘cɛ ;
-        Jilan jilama B’a fìri min ‘kɔnɔ, o yɔrɔ fùntenihakɛ bɛ Yὲlɛn kà Se fo 10 000 hahɛ ma ;
-        A forokofiɲɛ kùnnana na, nɛnɛ bɛ Jìgin kà Se fo hakɛ jaasilen -120 ma ;
-        Lamininkɔn sàba Bɛ ntòlaba la nk’u yankan tɛ jikuruntola taw Bɔ ;
-        A lamininkɔnw mànfɛn Ye gɔngɔn ye ko ‘jikuru tɛ.
 


2.4           Ntòlaba ka bɔnnɔnako (Mouvement de jupiter)
-        Ntòlaba ka tlèlamini kùntaala bɛ Fòori sàn 11,9 ‘kɔnɔ, o min y’a ka sàn kelen ye ;
-        A ka bɔ̀lɔkanmunu-munu kùntaala ka sùrun waati 10 ɲɔgɔn na ;
-        A ka munu-mununi teliyakojuguya y’a To a foololen dòn a cɛcijala yɔrɔ la.
 
2.5           Ntòlaba tɔgɔlamantonko (Satellites naturels de Jupiter)
-        Ntòlaba tɔgɔlamantonw (kalow) hakɛ yelen Sera 79 ma bì-bi in na ;
-        A kalow la yelen fɔlɔw Yera Galile fɛ kabini 1610 sàn na ;
-        A kalo yelen fɔlɔw tɔgɔ Dara ko : Iyo, Erɔp, Ganimɛd ani Kalisto.
 
2.6           Dodaɲɛkura fɔlenw fàamuya dili :
1.      Cɛcijala = équateur
2.      Dùgukolofɔɔnɔ = volcan
3.      Fɔ̀lɔkɔ = gaz
4.      Fɔ̀lɔkɔmanton = planète gazeuse
5.      Fìri = couche / épaisseur
6.      Fùntenihakɛ = température
7.      Gɔngɔn = poussière
8.      Jikuru = glace
9.      Jikuruntola = saturne
10.    Jilan = hydrogène
11.    Kòorikɔnɔ = diamètre
12.    Kùntaala = période/durée
13.    Laminini = révolution
14.    Lamininkɔn = anneau
15.    Mànfɛn = élément constitutif
16.    Mànton = satellite
17.    Munu-mununi = rotation
18.    Ntòlaba = Jupiter
19.    Sannafɛn = astre
20.   Sannakolo = planète
21.   Sɛmɛnanɲaga = ammoniac
22.    Tlèlan = hélium
23.    Tòlifɔlɔkɔ = méthane
 
Sunkofɔlan
Microsoft Encarta Collection, 2009, Jupiter (astronomie).
Microsoft Encarta Junior, 2009, Jupiter,
Solar system scope, Application android téléchargée de playstore, https://play.google.com/store/apps/details?id=air.com.eu.inove.sss2,

 

Blàdon : 2023-10-10     Yɛlɛmako laban : 2023-10-14


I fɛla Fɔ fasiri kan :

Captcha

Jagomajira

Daɲɛgafe sànta

Fàkan bataki

Sìgidɔn

Jyɛn jamanaw

 

Mali duguw

Daɲɛsɛbɛn

Maralenw

2024

2023

2023-12

2023-11

2023-10

2023-09

2023-08

2023-07

2023-06

2023-05

2023-04

2023-03

2023-02

2023-01

2022

2021

2020

2019

2018

2017

2017-12

2017-10

2017-09

2017-08

2017-07

2017-06

2017-05

2017-04

2017-03

2017-02

2017-01

2016

2016-12

2016-11

2016-10

2016-08

2016-07

2016-06

2016-05

2016-04

2016-03

2016-02

2016-01

2015